Met een beetje geduld hoef je niet op een dansende boot, je maaginhoud offerend aan de zeegoden en zwabberend en kokkend nog net een staart in de verte naar beneden te zien gaan. Nee hoor, gewoon op de rotsen bij de baai van Hermanus en op een punt wat daar “De Kelders” heet. Vaste grond onder de voeten, prettige versnaperingen erbij en … je kijkt zo op de rug van een zuidkaper, nog geen 10m onder je! Nou denk je: okiedokie, set opbouwen en duuk’n maar! Foutje. Punt 1 is het slechte zicht (plankton, daar komen ze ook voor!) en punt 2: er staat een fikse stroming met dikke golven. Als duiker word je gereduceerd tot een stuk wrakhout en zo voel je naderhand ook… En eigenlijk is er ook punt 3: een reusachtige pitbullgup, beter bekend als de witte haai…
Gansbaai, Witte Haai Baai
Om praktische redenen (om dit te kunnen navertellen o.a.) moet je dus nu wel op een boot, en áls je gaat duiken moet je dus in een kooi. Juist. Citaat uit “Jaws”: “Cage goes in the water, you go in the water, shark is in the water… Fare well and adieu to you all Spanish ladies…” Tsja, áls je sowieso het water in komt…
Al dit zat ik te overdenken in een prettig onderkomen nabij Gansbaai. Omdat we zomervakantie hebben, zitten we dus hier in de Zuid-Afrikaanse winter. Juist. En gezien de zuiderbreedte zitten we niet zo ver van de “Roaring Fourties” af. Nee. Met andere woorden het is dus Vliegende-Hollander-weer. Al dagen eigenlijk. Als je in de buurt van de zee waagt, waai je zó uit je broekspijpen. De golven zijn tot indrukwekkende hoogten opgezwiept en morgen gaan we dus óp een boot, jawel, naar de haaien.
Normaal hoef ik niet zo vaak plassen, maar nu ineens wel. Nou ja, alles wat nu komt, komt niet in het trilaminaat. Via een organisatie die “shark trips” of “shark safari's” organiseert, komen we in Gansbaai, waar de boot al klaar ligt. De schipper heet André Hartman (héééé, die ken ik van de National Geographic!) en hij kijkt bedenkelijk. No wonder, want de boot is a. niet zo erg groot en b. moet zich door een enorme “surf” heen worstelen: de golven zijn 4 tot 6m hoog! Jezus, als dat maar goed gaat… Ja en nee. Ja, omdat ik maar 25 blauwe plekken opliep, niet van boord af ben geslingerd en ook niet zeeziek werd (ik at gewoon een broodje, de rest aan boord was wel zeeziek, dus at ik nog méér broodjes, zeelucht maakt hongerig). Nee, omdat de schuit zo slingerde dat je net zo goed kon filmen in een wasmachine. Dick was dan ook niet zo blij, bovendien was-ie erg wit. Broodje? (Beu-eu-eu…).Onderweg kregen we twee keer pech: eerst kwamen we met de ene schroef vast te zitten in de liaanachtige kelp en toen verloren we de andere schroef door de stroming en de golven. Juist. Met heel veel pijn en moeite bereikten we de Dyer Islands, fameus om z’n zeeleeuwen- en haaienpopulatie. In principe is het zo: daar waar gematigd warm tot koud water is en waar zeeleeuwen zijn, moet je oppassen want daar is ook de beruchte witte haai. Die leeft van jonge, zieke, oude en dode zeeleeuwen. Mensen staan in principe niet op het menu. Maar het enige waarmee een witte haai z’n vergissing kan constateren is z’n gebit en dan is het voor de duiker al betrekkelijk laat…
Daarom wordt er gedoken in een kooi, d.w.z. áls er wordt gedoken. Vanwege de hoge golven moesten we in ondieper, beschutte water ankeren. Normaal komen de haaien hier niet veel. Er word aas uitgezet, zgn. “chum”, een onwelriekende visbrij met visolie. God, wat een lucht, wie nog niet beroerd is wordt het nu wel.
Er is hier in de loop van de tijd door bekende en minder bekende geleerden veel onderzoek gedaan naar de witte haai. We zijn daardoor veel te weten gekomen, maar er zijn net zoveel vragen weer bijgekomen. We weten wat ze eten en waar ze de voorkeur aan geven, maar we weten niet precies hoe oud ze worden. Men schat rond de 30-40 jaar, de meeste worden niet ouder dan 20 jaar. Een haai groeit altijd door, dus mag je aannemen dat grotere exemplaren ook een stuk ouder zijn. Zo wordt hier gesproken over de “Diveboat”, een supergrote vrouwelijke haai van 7,5m lang. Men heeft geprobeerd haar te vangen, maar ze bleek gewoon te sterk. Over de voortplanting is ook niet zoveel bekend, behalve dat ze levendbarend zijn. Maar wanneer een wijfje precies geslachtsrijp is weet men niet, men schat rond de 5 tot 7 jaar.
Wanneer het zeeleeuwenseizoen ten einde loopt, trekt het merendeel van de haaien weg naar open zee. Men probeert d.m.v. chips die onderhuids worden aangebracht (een heel lastig karwei…) hun migratiepatroon per satelliet vast te leggen. Eén ding is wel opvallend: tot dusver nam men aan dat deze haai koudbloedig was, maar dat is niet het geval! Hun lichaamstemperatuur ligt 5 tot 10 graden hoger dan die van het omringende water. Dat betekent dat ze dus niet zo’n hele lage stofwisseling hebben als tot dusver werd aangenomen. Verder kent men inmiddels individuele exemplaren (d.m.v. rugvin- en staartvinkenmerken) die elk jaar een vast patroon zwemmen en bepaalde exemplaren zijn niet te beroerd uit het water te springen om iets te grijpen. Ze kunnen hierbij tot spectaculaire loopings komen.
Na zo’n anderhalf uur overpeinzingen en zwabberen aan de ankerketting kwam de eerste haai, vlak daarna gevolgd door een tweede Ze zijn toch wel overtuigend groot: bovenwater zijn ze al zo’n dikke 5 m lang en onderwater zijn ze nog een kwart groter ook… Ik hoefde echter niet verder te rekenen want schipper André was onverbiddelijk: het was “baie gevaarlik” en dus ging de kooi niet te water. Balen. Maar hij had wel gelijk: er stond een enorme stroming, we hadden slecht zicht en de vette golven deden de rest. Te link dus. Je kon al amper bovenwater fotograferen, laat staan onderwater. Okee, als je overtuigend vertelt dat de grijze vlek op de foto een witte haai is en als iedereen de bril bij zich heeft, dat ziet iedereen met veel goede wil dat het een witte haai is. Maar de enige haai die ik redelijk heb kunnen fotograferen was een “bronze whaler” (een soort rifhaai) want die lag tenminste stil (in de aasbak…).
Maar goed, ik heb ze dus echt gezien. De witte haai, twee stuks en redelijk groten. Ondanks alles zagen ze er overtuigend uit, groot, majestueus, sterk en met die grote ronde zwarte ogen. De terugtocht was niet te beschrijven. De wind was aangewakkerd tot storm en de golven joegen zowat over de boot. Je moest je écht aan alles en nog wat vasthouden, alles vastsjorren en uit de buurt van het kombuis blijven, waar keukengerei zich met maaginhouden vermengden in de lucht. Was dit het allemaal waard?? Een volmondig JA! Het was een avontuur van jewelste en nu mag ik van mezelf een haaien T-shirt kopen…
Sodwana Bay, Natuurgebied en Koraalriffen
Als je iets minder woeste avonturen wilt, is dit een prima bestemming. Hoewel: na 3 uur hotsebotsen over een Godserbarmelijke weg, dwars door de bushbush… Maar dan kom je uiteindelijk bij een droomresort met prachtige houten en rieten huisjes op palen. Zó uit Out of Africa! En er is een heerlijke keuken!
Want we kunnen wel over vissies praten, maar vissies eten is ook heel prettig op z’n tijd. Het resort beschikt over een prima geoutilleerde duikbasis. De volgende dag gaan we dan ook vroeg op pad. Sodwana Bay ligt in een beschermd natuurgebied, dus moet
je wel een soort entrée betalen, maar omdat we in het
resort zitten, is dat al verrekend.Er wordt gedoken vanaf het strand, met grote rubberboten waar zo’n 10 tot 12 personen op kunnen. Het erin komen en dwars door de branding (2m hoog!) knallen is weer een raft-achtig spektakel. Just cling tot the boat. De ultieme massage voor je billen dus… De riffen hier hebben weinig poëtische namen als “Seven Miles Reef” (erg mooi), “Five Miles Reef” en “Three Miles Reef”, al naar gelang hoever ze uit de kust liggen. Het betreft hier de zuidelijkste koraalriffen van de wereld. De watertemperatuur is gematigd, tussen de 22 en 25 graden in. Softkoralen zijn er niet zoveel, maar wel steenkoralen en lederkoralen. Verder zie je veel vis, koraalvissen uit de Indische Oceaan maar ook endemische vissen uit de gematigde wateren hier, dan wel vissen uit de koudwaterzone. En dat maakt het boeiend, die vreemde mix van tropische en koudwatervissen. Het zijn leuke duikstekken. Er is van alles te zien: vreemde schelpen, grote murenes, de onvermijdelijke gele zeebarbelen (in grote scholen) tot typische, voor ons onbekende soorten. Haaien hebben we niet gezien, maar ze schijnen hier regelmatig voor te komen. Wat hier ook regelmatig voorkomt zijn bultruggen en die hebben we wèl gezien! Fantastisch, zowat direct bij de boot, eerst een duo en later een trio. Wie had dat gedacht, met een beetje mazzel zie je zo al vanaf het strand “breachen”, of springen. De bultrug “breacht” vaak en geldt daarom als de acrobaat onder de grote walvissen. Als zo’n 20m lang en 30 ton zwaar geval in het water ploft, hou je dan echt maar goed vast!
Wie hier wil duiken kan ik aanraden om wat conditie te kweken van te voren, gezien het feit dat het er vaak ruig aan toe gaat: dansende boot, hoge golven en een fikse stroming af en toe (en dientengevolge niet altijd goed zicht!). De terugweg was helemaal een feest: recht op het strand af, vól gas en zó de beach opstuiven met de complete reutefleut. Tip: ga dus nooit voorin de boot zitten, want dan krijg je de hele duikgroep en equipment over je heen, of je stuitert tijdens de landing overboord…
Aliwal Shoal en Protea Banks
Bovengenoemde riffen liggen in de buurt van Durban, aan de zuidoostkant van Zuid-Afrika. Voor mooie koraalformaties moet je hier niet komen. Het is hier redelijk zanderig tot zo’n 30-35m diep. Vlak voor de kust liggen ‘versteende zandbanken’, een soort rotsachtige formaties, spaarzaam begroeid met een soort korstmosachtige wieren en vreemde sponsachtigen. Er is hier veel ‘kleinvis’: een soort grote
sardien-achtige vissoort. Maar daar duiken we niet voor. This
is the place of the Ragged Tooth Sandtigershark. Kortweg “raggies”.
Het betreft hier een grote robuuste haai van zo’n 3 tot 4m lang. Hij is
bruinig van kleur met donkere vlekken af en toe en een lichte onderkant . In
deze tijd komt hij bij bosjes bijeen. Bosjes haaien??? Ja ja, een trosje
olifanten zeker. Het rook wel erg naar Broodje Aap…